نوع مقاله : سرمقاله

نویسنده

• سیدمحمد امینی

دانشکده فیزیک دانشگاه صنعتی اصفهان

چکیده

 این شمارۀ مجله، صدمین شمارۀ منتشر شدۀ مجلۀ پژوهش فیزیک ایران است. به همین مناسبت فرصتی پیش آمد تا مرور کوتاهی بر اتفاقات مهم این رویداد داشته باشیم و تا جایی که حافظه یاری کند این دورۀ بیش از سی سال را بدون تعصب بررسی کنیم. کاستی‌ها را ببینیم و از خود بپرسیم که آیا در این کار موفق بوده‌ایم؟ این یادآوری شاید چراغی شود برای آیندۀ این مجله و مجله‌های دیگر.
تاریخچه
این مجله حاصل یکی از فعالیت‌های پرشمار انجمن فیزیک ایران ]1 [است، این انجمن که شروع کارش از قبل از انقلاب و همزمان با تأسیس دانشگاه تهران است در حدود سال 1363 فعالیت مجدد خود را شروع کرد و یکی از نهادهای موثر در پیشرفت علمی و پژوهشی کشور شد. انجمن که نهادی خودجوش است به دلیل مدیریت مردم سالار آن با استقبال جامعۀ فیزیک ایران روبه‌رو شد. در زمان بی‌رونقی کارهای پژوهشی در سال 1372، با تشویق و قول‌ حمایت مالی وزارت علوم تحقیقات و فناوری، انجمن فیزیک به فکر انتشار یک مجلۀ پژوهشی افتاد ]2[. از عده‌ای که سابقۀ انتشاراتی داشتند دعوت شد تا با همفکری پاسخ سوالاتی چون: آیا در شرایط آن زمان نیازی به یک مجلۀپژوهشی هست؟ مقاله‌های چنین مجله‌ای بایستی به چه زبانی منتشر شوند؟ این مجله تا چه حد تخصصی باشد (در آن زمان مقاله‌های فیزیک تنها در معدود مجله‌های علوم منتشر می‌شدند) و ... در نهایت تصمیم گرفته شد که این مجله با دو شماره در سال و به زبان فارسی منتشر شود و در سال 1373 فراخوان ارسال مقاله از طرف انجمن منتشر شد.آقای دکتر وحید کریمی‌پور به عنوان مسئول اصلی مجله انتخاب شد و زحمات زیادی برای راه‌اندازی و تشکیل جلسات اولیه متحمل شد. در زمانی که اینترنت وجود نداشت قرار بود در این مجله چکیدۀ مقالات فیزیک همکاران که در مجله‌های بین‌المللی منتشر می‌کردند را همراه با آدرس‌دهی کامل اعلام کند. این مجله با شمارگان بالاتر از هزار نسخه به شکل کاغذی اولین شماره را در سال 1374منتشر کرد. در آن زمان مجلات علمی با پیروی از مجله‌های اجتماعی-سیاسی که منتشر می‌شدند از عنوان هیات تحریریه استفاده می‌کردند. چون این نام مورد قبول گروه مؤسس مجله نبود از لفظ هیات ویراستاران استفاده می‌شد و عنوان ساختگی ویراستار مجری برای دکتر کریمی پور انتخاب شد. سال‌ها بعد که کمیسیون نشریات علمی در وزارت عتف تشکیل شد عناوین مناسب هیات دبیران و سردبیر پیشنهاد شد و جا افتاد. در سال 1376برای کاستن مشکلات اجرایی انتشار مجله، دفتر مجله به دانشگاه صنعتی اصفهان انتقال یافت و از این تاریخ مجله با مشارکت انجمن فیزیک و دانشگاه صنعتی اصفهان به طور منظم منتشر شده است. با گذشت زمان و شروع و توسعه دوره‌‌های دکتری فیزیک، آمار مقاله‌های دریافتی و منتشر شده بالا رفت [۳]. در سال 1379 تصمیم گرفته شد که مقالات انگلیسی نیز بررسی و منتشر شوند و در سال 1382 دورۀ‌ مجله از نیمسالی به فصلی تبدیل شد.
آیاموفق بوده‌ایم
در بحث‌های پیش از انتشار، آرزوهای مختلفی مطرح‌می‌شد؛ گفته شد که در غرب مقالات خوب به زبان روسی را به انگلیسی ترجمه و باز نشر می‌کردند، و ما نیز امیدواریم مقاله‌هایی منتشر کنیم که به زبان‌های دیگر ترجمه شوند! این اتفاق به شکلی دیگر در دهه ۱۳۹۰ برای مقالات این مجله افتاد [4]. به این ترتیب که چند شیاد با ترجمه کردن تعدادی از مقاله‌های مجله به انگلیسی و بازنشر آنها با نام خود و عدۀ دیگر (خریداران احتمالی‌) در مجلات خوشنام بین‌المللی، دغدغه‌ای برای مجله به وجود آوردند. خوشبختانه این مقاله‌های سرقتی تا جایی که آگاهی یافتیم با کمک سردبیران آن نشریات حذف شدند. اما یک نکته برای ما مستور ماند، که چه تعداد از مقالات سرقتی را مجله‌های بین‌المللی نپذیرفتند؟ آیا هر مقاله‌ای که ترجمه کردند از نظر داوران آنها کیفیت انتشار را داشت؟ از زمانی که ارزیابی مجلات انجام شده است این مجله در بین مجله‌های ملی‌ در جایگاه ممتاز است؛ این مجله افتخار دارد که اولین مجله در گروه وزارت عتف است که در وبگاه Directory of Open Access Journal پذیرفته شده و تاکنون ادامه دارد. از سال2010 میلادی که این مجله در وبگاه اسکوپوس پذیرفته شده از طرف کمیسیون نشریات علمی وزارت عتف به عنوان مجلۀ بین‌المللی قلمداد می‌شود. برخلاف نوشته‌های بالا، موقعیت جهانی مجله چندان رضایت بخش نیست. با این‌که از دید ملی مجلۀ ما یک مجلۀ برتر است ولی در SJR تاکنون جایگاهی بهتراز  Q4 به دست نیاورده است[5] و برای بالا بردن جایگاهش نیاز به دریافت مقاله از نویسندگان بین‌المللی و ارجاع بیشتر به مقالات مجله هست که در شرایط فعلی سیاسی دست نیافتنی است. به نظر می‌رسد در شرایط کنونی یک مجلۀ فارسی زبان پتانسیل اوج گیری به جایگاه علمی بالا در محافل جهانی را ندارد.
سخن آخر
 در پاسخ به این پرسش که برای مجلات علمی چه باید کرد، سلیقۀ نویسنده را در چند سطر زیر با خوانندگان به اشتراک می‌گذارم:
۱- ما در این مملکت تا دهۀ هفتاد کمبود مجلۀ پژوهشی داشتیم ولی پس از آن دچار زیاده‌روی شدیم و در مواردی مجله‌هایی با کیفیت پایین منتشر کردیم.2- مجلۀ علمی موفق در هر زمینه‌ای لازم است از حمایت اهالی آن رشته برخوردار باشد. 3-بهتر است دست اندرکاران یک مجله از قبیل هیات دبیران و سردبیر و ... مقاله‌های اندکی به مجلۀ خود ارسال کنند. 4- در مجله و وبگاه آن از ذکر عناوینی چون هیات تحریریه،  آقای، جناب آقای، پرفسور، دکتر و ... برای دست اندرکاران مجله و حتی نویسندگان مقالات اجتناب شود. پسندیده نیست که میزبانی برای معرفی خود به مهمانش عناوینی به نام خویش بیفزاید. 5- هنگامی که در مقالات فارسی به منابع انگلیسی ارجاع می‌دهیم، بهتر است از روش ونکوور[1]استفاده کنیم [6]. به این ترتیب که مراجع را به ترتیبی که در متن ظاهر می‌شوند شماره‌گذاری کرده و در انتهای مشخصات مراجع آورده شود. زیرا نوشتن تعدادی نام لاتین به حروف فارسی در متن‌ها یا داخل پرانتز، نوشته را نامرتب و خوانایی آن را دشوار می‌کند.

1. Vancouver

عنوان مقاله [English]

The 100th issue of the Iranian Journal of Physics Research

نویسنده [English]

• S Mohammad Amini

Department of Physics, Isfahan University of Technology